Pola liberdade - A loita antifranquista de Luís Costa

Pola liberdade

A loita antifranquista

de Luís Costa

[Juan García Durán]

EDICIONS

A NOSA TERRA

¡Canto nos aprendeu esa maldita guerra civil! Se antes estábamos divididos, agora estamos enfrontados. E que cousas máis terríbeis se ven. O mestre, o médico, o alcalde e aquela manchea de obreiros que sabían ler e que nos proponían formar un sindicato, todos, todos foron asesinados pola garda civil e os señoritos vestidos de fascistas, e ata  hai quen di que o cura andaba entre eles.

¡E o que vin na estación de Lugo o día que me trasladara de cárcere! Moitas, moitas señoritas viñan despedir uns homes moi morenos, con pantalóns que parecían saias cosidas polo medio, unas barbas moi longas e moi sucias. Dábanlles uns paquetes de té, como o que me daba mamá cando estaba enfermo da barriga, e algunas ata os bicaban. Cal non sería a miña inmensa sorpresa ao ver que unha delas era Nini, a filla do notario, que case non nos miraba cando iamos traballar a súa horta. Ao partir o tren, seguía tan alporizada e encarnada que eu crin que non me vería; pero, ¡coitado de min!, viume e de seguida, virándose cara ás outras, dilles: “Mirade, ¡un roxo!”, ao tempo que, coa man nerviosa, guindoume á cara uns escrapularios e medallas que lles regalaban aos que partían para a fronte. Unha delas preguntolle á outra: “¿Por qué non o matarían?”.

E eu que as tiña a todas por tan puras e tan boas cando os domingos as vía saír da igrexa. ¿Por qué este desbocarse dos sentimentos humanos? E, sobre todo, ¿para qué? ¿É que a nosa desgracia ou a nosa desaparición pode facelas máis felices? Tantas e tantas preguntas xorden na miña imaxinación que temo tolear. Antes, que non pensaba en nada, era case feliz; agora que comezo a comprender a vida e a sentirme máis eu, véxome tan pouca cousa, tan inseguro, que só me queda unha esperanza: ler, ler moito, saber; si, este é o camiño.

46

[ … ]

Ao constatar a miña propia reacción ante a norte, sentíame contento da miña valentía e coraxe. Lograra vencer o medo da desaparición, do non ser para sempre. E comezaba a temer que cando o momento se repetise, quizáis non me sentiría tan forte, quizáis dubidase, quizáis desfalecese. Por iso lamentaba profundamente non ter saido con eles, xa que sabía que morrería como un home. Neste momento víame como espectador de min mesmo e sentiame orgulloso. Por outra parte, gustaríame ir con eles; ían tan valentes, e sobre todo Galán, tan arrogante, tan maxestoso, esposado, andando lentamente coa cabeza alta a pesar de que o asasino administrador o empurraba a punta de pistola. ¡Qué magnífico debe ser morrer así!

De vez en cando sentíase unha portada seca no rastrillo. Este ruido quedoume de tal forma gravado que moito tempo despóis de conmutado da pena de norte, non podía escoitalo sen estemecerme, e se vivise cen anos e ao cabo deles sentise de novo ese ruido, produciríame o mesmo efecto. Cos primeiros raios de luz entrando pola ventá, sentíronse outra vez os vivas. O ruído duns motores postos en marcha indicounos que saían para o Campo da Rata (ao carón da Torre de Hércules). Dentro duns momentos todo remataría para aqueles mártires. E á cifra de centos de milleiros engadiríanse tres nomes máis.

Sentíanse choros procedentes da galería de mulleres e a Aurora que berraba:

—¡Asasinos! ¡Asasinos!

Escoitouse unha descarga de fusilería e logo uns disparos de pistola.

¿Cómo caerían? ¿Cara a diante? ¿Cara a atrás? ¿Cómo caería eu? ¿Tardaría moito en morrer? ¿Dispararíanme á cara, ao corazón, ao ventre? Esta visión perseguíame á forza de querer evitala. Que preto estaba o final coa súa tráxica realidade.

Inmediatamente despois de tocar diana, veu un oficial e díxonos que nos chamaban á xefatura, a onde iríamos un a un.

79

VIII

Folga de fame en Alcalá de Henares

A casualidade fixo que ao caer Penedo, un dos homes máis activos e intelixentes do Partido Galeguista, na detención da Gran Vía, préndense tamén, e como consecuencia dun cacheo no hotel onde vivían, a Aguirre, nacionalista vasco, e aos irmáns Saco, galeguistas, cos que, desde 1937 ano en que coincidimos no cárcere de Coruña, gardo de sempre unha grande amizade. Estes dous loitadores exemplares que caían por quinta o sexta vez, mantiñan o seu filosófico sorriso, que a adversidade reforzara en vez de debilitar. Nunca coñecín nestes homes un intre de dúbida, de cansanzo ou abatemento. Eran a xenuina representación do galego que a adversidade volveu escéptico e resignado e que, coñecendo toda a hipocresía do home, están de volta no longo camiñar. Nada os sorprendía e moi poucas cousas os entusiasmaban. Posuían esa aguda representación do galego disfrazada de inxenuidade que tanto engaña e sorprende aos non galegos.

Despois de catro anos, e como se non existise unha paréntese no tempo, comezamos as nosas clases de latín coas famosas frases: “Decíamos onte… “. Ao finalizar, conversábamos, dando un paseo, sobre o intrincado dos problemas que se lle formulan ao home. Nunca estiveramos en desacordo, malia as nosas diferentes concepcións ideolóxicas. Ás veces eu era máis galeguista ca eles e, outras, eles máis libertarios ca min.

Con Aguirre era moi difícil falar porque todas as horas e todos os minutos éranlle poucos para os seus estudios de Filoloxía. Sen hipérbole, pódese decir que se deitaba e se erguía co libro n aman e que nin para comer o deixaba. Saco dicíame: “Este home estudia coa cabeza, coas mans, cos brazos, coas pernas, e con todo o seu corpo”. Todos os seus xestos, os seus movementos e a súa dirección tiñan un só obxectivo: estudiar.

Pero un día dedicoume uns minutos.

—Imos ver, ¿non cres que poderiamos fugarnos de aquí? Xa estou de cárcere ata o curuto. Noutra etapa botei catro anos e, desta vez, non será moito menos.

—Si, é posíbel, pero teño máis confianza na posibilidade que ofrece un traslado, sobre todo se é un pouco longo. E como non imos tardar en ser xulgados, este non se fará agardar.

—De acordo, pero paréceme relativamente doada unha fuga polo ventano que dá ao retrete do noso cuarto.

—Ben, podemos ver as posibilidades e, se son boas, poñémonos á obra.

(…)

Cando xa cría que o da miña fuga do Equipo Cirúrxico estaba esquecida, un día chamáronme á sala de xuíces. Un tenente de seguridade, cun escribente agardábame:

—Son o xuíz instructor da causa pola fuga do Equipo Cirúrxico. ¿Quen o axudóu a fuxir?

—Ninguén.

—¿Entón os da moto ou o coche que o recolleron na porta non estaban de acordó con vostede?

—Está vostede informado. (Á vez que me sorría). Non, non me axudou ninguén —díxenlle—. Nin moto, nin coche, nin “ná”.

—¿Canto lles deu aos gardas para que o deixasen fuxir?

—Nada.

—¿Vaime decir vostede que non estaban implicados?

—Claro que non.

—Entón non era posíbel que fuxise.

—Si que foi posibel.

—¿Quere vostede decirme cómo?

Expliqueille todo, ocultándolle, naturalmente, que o rapaz ferido na bicicleta e mais o seu pai víranme partir.

—Pois buscoulle vostede a ruina aos gardas que o custodiaban.

—Sintoo con toda sinceridade. É máis, se con alguna declaración podo favorecelos, estou disposto a iso, aínda que me cargen cinco ou dez anos máis, enriba dos vinte ou tinta que me poñan.

—Non, vostede non pode facer nada que non sexa decir a verdade. E se eu fixese constar, isto que vostede di perxudicaríaos bastante.

—Se vostede se compadece deles, como parece, tome vostede a miña declaración no sentido que máis poida axudalos e eu asínoa.

—Lémbrase vostede demasiado tarde de favorecer a eses homes. Iso era antes de que fuxise. Debía pensar que os perxudicaba.

—¿É que o policía que me pegou o tiro pensou un só intre no prexuízo que me causaba?

—Fixoo no cumprimento do seu deber.

—E eu no cumprimento do imperativo vital fuxín.

—Xa, xa, xa lle darán a vostede imperativo.

Asinei a declaración e saín.

207

[Juan García Durán]

EDICIONS

A NOSA TERRA